Chùa Thầy từ lâu đã là điểm đến tâm linh quen thuộc của người dân đồng bằng Bắc Bộ. Không chỉ nổi tiếng bởi vẻ đẹp kiến trúc cổ kính, chùa còn là nơi gắn liền với sự nghiệp và truyền thuyết về Thiền sư Từ Đạo Hạnh – một vị sư hiền đức, nhà văn hóa, thầy thuốc và nghệ nhân múa rối nước đầu tiên của Việt Nam. Hàng năm, khi mùa xuân tràn về, người dân khắp nơi lại nô nức hành hương về Lễ hội Chùa Thầy. Cùng tìm hiểu về lễ hội này trong bài chia sẻ phong tục lễ hội đậm bản sắc văn hóa dân tộc trong bài chia sẻ sau.

Giới thiệu về Chùa Thầy và vị thiền sư Từ Đạo Hạnh

Chùa Thầy (tên chữ: Thiên Phúc Tự) nằm dưới chân núi Sài Sơn, thuộc huyện Quốc Oai, ngoại thành Hà Nội. Chùa được xây dựng từ thời Lý, là nơi tu hành và hóa đạo của Thiền sư Từ Đạo Hạnh – một nhân vật có ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống tâm linh và văn hóa nghệ thuật dân gian Việt Nam.

Theo truyền thuyết, Từ Đạo Hạnh là người có pháp thuật cao cường, từng chữa bệnh, trừ tà, dạy dân múa rối nước và được dân gian tôn kính là Thánh. Ông còn được xem là hóa thân của vua Lý Thần Tông. Sau khi viên tịch, ông được thờ phụng như một vị Thánh tại chính Chùa Thầy.

 Chùa được xây dựng từ thời Lý, là nơi tu hành và hóa đạo của Thiền sư Từ Đạo Hạnh

Thời gian và địa điểm tổ chức lễ hội

Lễ hội Chùa Thầy được tổ chức vào ngày 5 tháng 3 âm lịch hàng năm, kéo dài từ ngày 5 đến ngày 7. Thời gian diễn ra trùng với tiết Thanh Minh, thời điểm đẹp trong năm để hành hương, du xuân, cầu an.

Lễ hội diễn ra tại quần thể di tích Chùa Thầy, bao gồm chùa chính (chùa Cả), chùa Cao (trên núi), chùa Một Mái, cùng các công trình phụ trợ như cầu Nhật Tiên – Nguyệt Tiên, hồ Long Trì, hang Cắc Cớ, động Thần Quang… tạo thành một không gian tín ngưỡng vừa linh thiêng, vừa mang tính nghệ thuật và cảnh quan thiên nhiên hài hòa.

Các nghi lễ và hoạt động đặc sắc trong lễ hội

Lễ rước Thánh (rước tượng Từ Đạo Hạnh)

Lễ rước Thánh là phần tâm linh trọng đại, được tổ chức vào ngày chính hội (mồng 7/3 âm lịch). Tượng Từ Đạo Hạnh được rước từ chùa Cả lên chùa Cao – nơi ông tu luyện – rồi quay trở lại, tượng trưng cho hành trình hóa đạo và giác ngộ. Lễ rước có sự tham gia của hàng trăm người với trang phục truyền thống, nhạc lễ và nghi thức long trọng, phản ánh tính chất cung đình thời Lý.

Lễ rước Thánh là phần tâm linh trọng đại, được tổ chức vào ngày chính hội  của lễ hội Chùa Thầy

Lễ tế Thánh và lễ dâng hương

Lễ tế diễn ra tại chính điện, nơi thờ Từ Đạo Hạnh. Các bô lão và đại diện dòng họ, làng xã thực hiện lễ cúng tế trang nghiêm, cầu cho quốc thái dân an, mùa màng tốt tươi, nhân dân ấm no. Du khách thập phương cũng dâng hương cầu tài, cầu lộc, xin chữ đầu năm.

Hát chèo và múa rối nước – nghệ thuật truyền thống lâu đời

Một trong những điểm đặc sắc nhất của lễ hội Chùa Thầy chính là múa rối nước – loại hình nghệ thuật dân gian có nguồn gốc sâu xa từ chính nơi đây. Sân khấu múa rối nước đặt trên hồ Long Trì, với nhà thủy đình cổ kính. Nội dung các vở rối thường xoay quanh các tích truyện dân gian, phê phán cái xấu và ca ngợi cái thiện, rất được công chúng yêu thích.

Bên cạnh đó, hát chèo – loại hình sân khấu truyền thống miền Bắc – cũng được trình diễn ngay trong sân chùa, mang lại không khí lễ hội sống động và đậm chất văn hóa Bắc Bộ.

Hoạt động du xuân, leo núi, khám phá di tích

Khách hành hương đến chùa không chỉ lễ Phật mà còn leo núi Sài Sơn, thăm chùa Cao, động Thần Quang, nơi có dấu tích tu hành của Từ Đạo Hạnh. Hang Cắc Cớ – nơi các cặp đôi trẻ tuổi lưu lại để cầu duyên – cũng là điểm thu hút đông đảo người tham gia.

Giá trị văn hóa – tâm linh của lễ hội Chùa Thầy

Gìn giữ truyền thống văn hóa dân gian

Lễ hội Chùa Thầy không chỉ là hoạt động tín ngưỡng mà còn là không gian để bảo tồn các loại hình nghệ thuật truyền thống như múa rối nước, hát chèo, nghi lễ cổ truyền. Những giá trị ấy được thế hệ sau kế thừa, tạo nên mạch chảy văn hóa không ngừng trong cộng đồng dân cư.

Lễ hội Chùa Thầy không chỉ là hoạt động tín ngưỡng mà còn là không gian để bảo tồn các loại hình nghệ thuật 

Gắn kết cộng đồng và khơi dậy tinh thần dân tộc

Thông qua việc tổ chức lễ hội, người dân các làng xung quanh có cơ hội tham gia trực tiếp, từ công tác chuẩn bị, dựng rạp, múa rối, làm lễ, đến đảm nhiệm vai trò dẫn đoàn rước. Điều này giúp tăng tính gắn bó cộng đồng, đồng thời nâng cao nhận thức trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa.

Thúc đẩy phát triển du lịch văn hóa – tâm linh

Lễ hội thu hút hàng vạn lượt khách mỗi năm, là điểm nhấn trong bản đồ du lịch Hà Nội và vùng đồng bằng Bắc Bộ. Nhiều tour du lịch tâm linh – kết hợp thăm chùa, nghe tích chuyện và trải nghiệm văn hóa cổ truyền – đã được xây dựng xoay quanh lễ hội này, góp phần quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam.

Lễ hội Chùa Thầy là một trong những lễ hội tiêu biểu nhất vùng Bắc Bộ, thể hiện rõ nét sự giao thoa giữa tín ngưỡng dân gian và Phật giáo, giữa nghệ thuật và đời sống tâm linh. Với giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật đặc sắc, lễ hội không chỉ là một sự kiện truyền thống mà còn là một phần hồn cốt của văn hóa dân tộc Việt Nam. Việc gìn giữ, tôn vinh lễ hội không chỉ là bảo tồn một phong tục, mà còn là cách để kết nối quá khứ với hiện tại, tạo nền tảng vững chắc cho tương lai văn hóa Việt.