Với lịch sử lâu đời, người Mường đã xây dựng cho mình một kho tàng văn hóa đa dạng, phong phú, thể hiện qua ngôn ngữ, trang phục, ẩm thực, tín ngưỡng và các nghi lễ truyền thống. Vậy phong tục tập quán của dân tộc Mường có gì nổi bật? Cùng tìm hiểu chi tiết trong bài phân tích sau.

Giới thiệu về dân tộc Mường

Dân tộc Mường là một trong những dân tộc thiểu số có dân số đông thứ tư tại Việt Nam, với hơn 1,4 triệu người (theo Tổng điều tra dân số năm 2019). Người Mường sinh sống chủ yếu tại các tỉnh Hòa Bình, Thanh Hóa, Phú Thọ, Sơn La và một số khu vực thuộc Nghệ An, Ninh Bình. Họ thường cư trú ở vùng trung du và miền núi thấp, ven các con suối, thung lũng, nơi có điều kiện thuận lợi cho canh tác lúa nước và sinh hoạt nông nghiệp.

Người Mường có mối quan hệ gần gũi về ngôn ngữ, văn hóa và lịch sử với người Kinh. Tuy nhiên, do điều kiện cư trú tách biệt và ảnh hưởng của môi trường núi rừng, người Mường đã xây dựng được nền văn hóa riêng biệt và đặc sắc, thể hiện rõ nét qua ngôn ngữ, kiến trúc, trang phục, lễ nghi, tín ngưỡng và các tập tục truyền thống.

Với bề dày lịch sử, dân tộc Mường đã góp phần làm nên sự đa dạng trong bức tranh văn hóa Việt Nam. Việc tìm hiểu phong tục tập quán của họ chính là cách để gìn giữ và trân trọng di sản văn hóa phi vật thể quý báu của đất nước.

Dân tộc Mường là một trong những dân tộc thiểu số có dân số đông thứ tư tại Việt Nam

Những phong tục tập quán của dân tộc Mường

Cư trú và kiến trúc nhà sàn

Người Mường cư trú thành từng bản làng, thường mang tính cộng đồng và dòng họ rõ rệt. Họ sống trong những ngôi nhà sàn truyền thống, được làm bằng tre, gỗ, lợp mái cọ hoặc mái ngói, có cầu thang lên xuống. Kiến trúc nhà sàn không chỉ phù hợp với điều kiện khí hậu và địa hình, mà còn thể hiện nét thẩm mỹ và quan niệm văn hóa độc đáo của người Mường về sinh hoạt, đời sống và tâm linh.

Trong nhà, bếp lửa đóng vai trò trung tâm, không chỉ để nấu ăn mà còn là nơi quây quần, gắn bó các thế hệ trong gia đình. Bên cạnh đó là bàn thờ tổ tiên, được đặt ở vị trí trang trọng nhất.

Tín ngưỡng và đời sống tâm linh

Người Mường có hệ thống tín ngưỡng dân gian đa dạng, phản ánh mối quan hệ hài hòa giữa con người và thiên nhiên. Họ tin vào các thần linh như thần núi, thần sông, thần cây, thần bản mường, đặc biệt là thờ tổ tiên – một tập tục mang ý nghĩa gắn bó dòng họ và giáo dục đạo hiếu.

Một điểm nổi bật trong đời sống tâm linh của người Mường là Mo Mường – hình thức nghi lễ kết hợp giữa kể sử thi và cầu cúng, có vai trò quan trọng trong các nghi lễ như tang ma, cầu an, lễ tạ ơn. Người làm Mo (thầy mo) là người được tôn kính, giữ vai trò kết nối con người với thần linh và tổ tiên.

Những phong tục tập quán của dân tộc Mường

Các nghi lễ trong phong tục tập quán của người Mường

Lễ cưới

Hôn nhân của người Mường tuân theo nhiều nghi lễ truyền thống như: dạm ngõ, lễ hỏi, lễ cưới và lễ lại mặt. Trước đây, phong tục ở rể phổ biến, chú rể thường phải sống tại nhà vợ một thời gian trước khi đưa vợ về. Trong lễ cưới, người Mường sử dụng hát đối đáp, hát ru, kết hợp nhạc cụ dân tộc như trống, chiêng để tăng thêm không khí vui tươi.

Lễ đặt tên và đầy tháng

Trẻ sơ sinh sau khoảng một tháng sẽ được tổ chức lễ đầy tháng và đặt tên, nhằm cầu chúc bé mạnh khỏe, được tổ tiên phù hộ. Lễ này được tổ chức đơn giản nhưng mang đậm tính cộng đồng và tâm linh.

Tang lễ

Lễ tang của người Mường rất đặc biệt, được tổ chức chu đáo và trang nghiêm. Trong tang lễ, Mo Mường được sử dụng để dẫn dắt linh hồn người mất về với tổ tiên, truyền tải quan niệm “sống gửi, thác về” của dân tộc. Tang phục của người Mường thường màu trắng, và con cháu phải để tang từ 1 đến 3 năm tùy mức độ quan hệ.

Lễ hội và sinh hoạt cộng đồng của người Mường

Người Mường có nhiều lễ hội truyền thống gắn với mùa vụ và tín ngưỡng dân gian. Lễ hội Mường Bi, Mường Vang, Mường Động, Mường Thàng là những sự kiện tiêu biểu để tôn vinh thần linh, tổ tiên và cầu mùa màng bội thu.

Trong các lễ hội, người Mường tổ chức các hoạt động như:

• Nấu cơm thi, đánh trống chiêng

• Hát giao duyên, múa xòe, ném còn

• Uống rượu cần, chơi các trò chơi dân gian

Đây là dịp để cộng đồng gắn kết, các thế hệ gặp gỡ và chia sẻ truyền thống.

Lễ hội và sinh hoạt cộng đồng của người Mường

Trang phục và ẩm thực truyền thống trong phong tục tập quán của dân tộc Mường

Trang phục truyền thống của người Mường giản dị nhưng tinh tế. Phụ nữ thường mặc áo ngắn, váy dài đen, thắt lưng thổ cẩm và đội khăn vấn đầu. Nam giới mặc áo dài, quần ống rộng, đi chân đất hoặc dép mộc.

Ẩm thực Mường mang hương vị núi rừng đặc trưng, với những món ăn như:

• Cơm lam, xôi nếp nương

• Thịt gác bếp, cá suối nướng

• Canh đắng, măng chua, rượu cần

Ẩm thực không chỉ là yếu tố sinh tồn, mà còn là nét văn hóa thể hiện sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên.

Phong tục tập quán của dân tộc Mường rất độc đáo đã góp phần quan trọng trong việc làm phong phú bản sắc văn hóa Việt Nam. Từ tín ngưỡng, nghi lễ, trang phục đến ẩm thực, người Mường luôn gìn giữ và truyền lại những giá trị truyền thống quý báu qua nhiều thế hệ. Trong bối cảnh hiện đại, việc bảo tồn và phát huy phong tục tập quán của dân tộc Mường không chỉ là nhiệm vụ của riêng cộng đồng Mường, mà còn là trách nhiệm của cả xã hội trong công cuộc xây dựng một nền văn hóa đa dạng, bền vững và nhân văn.