Trong kho tàng văn hóa dân tộc, Lễ hội Khai Hạ Mường Bi – một lễ hội cổ xưa của người Mường ở tỉnh Hòa Bình – nổi bật như một biểu tượng văn hóa thiêng liêng gắn liền với tín ngưỡng nông nghiệp lúa nước. Cùng tìm hiểu về lễ hội đặc biệt này trong bài chia sẻ phong tục văn hóa của các dân tộc Việt Nam sau đây.

Tổng quan về Lễ hội Khai Hạ Mường Bi

Lễ hội Khai Hạ Mường Bi diễn ra vào ngày mùng 7 tháng Giêng âm lịch hằng năm tại xã Tân Lạc, huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình – một vùng đất được coi là “Mường gốc” của người Mường. Mường Bi là một trong bốn Mường lớn (Bi, Vang, Thàng, Động) của tỉnh Hòa Bình, nơi lưu giữ nhiều giá trị nguyên sơ và đặc sắc của văn hóa Mường.

Lễ hội Khai Hạ mang ý nghĩa mở đầu cho một mùa vụ mới, sau thời gian nghỉ Tết và đón năm mới. Đây là lễ hội nông nghiệp truyền thống nhằm tiễn đưa mùa đông, đón mùa xuân, khai mở đất trời, và là dịp để người dân cầu xin một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, gia đình no đủ.

Lễ hội Khai Hạ Mường Bi diễn ra vào ngày mùng 7 tháng Giêng âm lịch hằng năm tại Hòa Bình

Nghi lễ chính trong lễ hội Khai Hạ Mường Bi

Lễ cúng thần linh và tổ tiên

Phần lễ là nghi thức tâm linh thiêng liêng nhất trong lễ hội. Dưới sự chủ trì của các thầy mo (thầy cúng Mường), người dân dâng lễ vật lên thần núi, thần sông, thần lúa và tổ tiên, cầu xin trời đất phù hộ cho dân làng có sức khỏe, lúa gạo đầy bồ, trâu bò đầy chuồng.

Các lễ vật thường gồm rượu cần, xôi nếp, gà luộc, bánh dày, trầu cau... Bên cạnh lễ cúng tập thể, mỗi gia đình cũng tổ chức lễ cúng riêng tại nhà để thể hiện lòng biết ơn tổ tiên và mong một năm làm ăn phát đạt.

Lễ “thả vía lúa” – hồn của nghi thức nông nghiệp

Trong tín ngưỡng của người Mường, lúa cũng có hồn (vía). Lễ thả vía lúa là nghi lễ để gọi vía lúa về ruộng, đảm bảo vụ mùa năm mới không bị thất thoát. Thầy mo sẽ khấn vái, rải lúa giống và làm lễ tượng trưng cho việc mở đầu vụ sản xuất.

Nghi thức này thể hiện triết lý nông nghiệp sâu sắc của người Mường, gắn bó mật thiết giữa con người và tự nhiên, và là cách nhân hóa cây lúa – đối tượng trung tâm trong đời sống vật chất và tinh thần của họ.

Phần hội – Sự hội tụ của bản sắc và cộng đồng

Sau phần lễ trang nghiêm là phần hội sôi nổi với nhiều trò chơi dân gian truyền thống đặc sắc, thể hiện rõ nét đời sống và văn hóa người Mường.

• Ném còn: Trò chơi ném quả còn qua vòng tròn tượng trưng cho sự giao hòa âm dương, mong cầu may mắn, tình duyên, và sinh sôi nảy nở.

• Kéo co, đẩy gậy, đánh mảng, đánh chiêng: Các trò chơi tập thể khơi dậy sức mạnh đoàn kết, phản ánh tinh thần lao động, chiến đấu, và sự bền bỉ của người Mường.

• Hát dân ca Mường và múa xòe: Âm nhạc dân gian với lối hát đối đáp mượt mà, sâu lắng và điệu múa xòe vòng tay thể hiện sự gắn bó, hòa hợp giữa các thành viên trong bản, trong làng.

Phần hội là dịp để các thế hệ gặp gỡ, kết nối, đặc biệt là thanh niên nam nữ có cơ hội tìm hiểu, kết duyên.

Sau phần lễ trang nghiêm là phần hội sôi nổi với nhiều trò chơi dân gian truyền thống đặc sắc

Ý nghĩa sâu sắc của lễ hội Khai Hạ Mường Bi

Khẳng định tín ngưỡng nông nghiệp và triết lý sống hòa hợp với tự nhiên

Lễ hội Khai Hạ phản ánh rõ nét tín ngưỡng phồn thực và tâm thức tôn trọng tự nhiên của người Mường. Việc cúng vía lúa, thần núi, thần sông thể hiện niềm tin rằng con người là một phần của vũ trụ, sự thịnh vượng phụ thuộc vào việc sống hòa hợp với trời đất.

Gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa Mường

Từ trang phục truyền thống, tiếng chiêng, câu hát, điệu múa đến lối tổ chức lễ hội đều chứa đựng hồn cốt văn hóa Mường. Đây là dịp quan trọng để gìn giữ, bảo tồn và truyền dạy văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ, đồng thời là không gian thể hiện niềm tự hào cộng đồng.

Lễ hội Khai Hạ phản ánh rõ nét tín ngưỡng phồn thực và tâm thức tôn trọng tự nhiên của người Mường

Thắt chặt tinh thần đoàn kết cộng đồng

Lễ hội là dịp toàn dân tụ họp, cùng làm lễ, cùng chơi hội, cùng ăn uống, giao lưu. Sự tham gia của cả cộng đồng tạo nên tính cố kết xã hội, củng cố mối quan hệ làng xóm, họ hàng, đồng thời nâng cao tinh thần tương thân tương ái.

Gắn với phát triển du lịch văn hóa – sinh thái

Trong những năm gần đây, lễ hội Khai Hạ Mường Bi đã được tỉnh Hòa Bình phục dựng và tổ chức quy mô, thu hút đông đảo khách du lịch trong và ngoài nước. Đây là sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng, giúp quảng bá hình ảnh văn hóa Mường và tạo điều kiện phát triển kinh tế địa phương một cách bền vững.

Lễ hội Khai Hạ Mường Bi không chỉ đơn thuần là một lễ hội mùa xuân mà còn là một biểu tượng văn hóa đặc sắc của dân tộc Mường, thể hiện mối liên kết sâu sắc giữa con người – đất trời – mùa vụ. Những nghi thức cổ truyền, trò chơi dân gian, điệu múa, tiếng chiêng… tất cả hòa quyện tạo nên một không gian văn hóa sống động, thiêng liêng và đầy nhân văn. Giữ gìn và phát huy lễ hội này chính là bảo vệ một phần hồn cốt của dân tộc Việt trong sự đa dạng và giàu bản sắc của 54 dân tộc anh em.